از سوی دیگر متأسفانه سال تحصیلی محمل شرایط پیش‌بینی نشده دیگری همچون آلودگی هوا و مسمومیت دانش‌آموزان در مدارس شد تا بار دیگر آموزش در مدارس را با چالش روبه‌رو کند.
همه این‌ها تکلیفی سخت را در سالی منحصر به‌فرد پیش روی مسئولان مدارس و خانواده‌ها به عنوان نهادهای غیررسمی و رسمی آموزش قرار داده است.
تعطیلی‌های وقت و بی وقت مدارس
نرگس ملک‌زاده، معلم یکی از مدارس تهران به ما می گوید: سال تحصیلی جاری تکلیف درس و آموزش برای معلمان و دانش آموزان روشن نبود و با وجود آنکه امید می رفت با فروکش کردن کرونا تعلیم و تربیت به خیمه خود در مدارس بازگردد، متاسفانه به دلیل تعطیلی های گاه و بی گاه ۶ ماه ابتدای سال تحصیلی با بلاتکلیفی آموزش حضوری مواجه بودیم بطوری که معلم ها امکان پرداختن به آموزش را به طور جدی نداشتند و با وجود آنکه آموزش از طریق فضای مجازی دنبال می شد، اما می دانیم که هرچه معلم در آموزش مجازی تلاش کند، تاثیر آموزش به کیفیت آموزش حضوری نمی رسد. بنابر این نه تنها آموزش را در فضای مجازی از دست داده ایم، بلکه موضوع مسائل تربیتی و پرورشی هم در آموزش مجازی از دست رفته است و هرچه معلم و مربی پرورشی تلاش کند، در آموزش مجازی نمی تواند مسائل تربیتی و پرورشی را آنگونه که باید به دانش آموزان منتقل کند. بنابراین مهمترین آسیبی که طی سال های اخیر در مدرسه اتفاق افتاده است این که آموزش آنگونه که باید جریان نگرفت و با توجه به اینکه پای مسائل پرورشی نیز از قبل می لنگید با تعطیلی مدارس و گسترش آموزش مجازی وضعیت امور تربیتی و پرورشی به مراتب بدتر از قبل شد، چرا که مجبور بودیم بخشی از زمان را که باید به آموزش و پرورش دانش آموزان اختصاص دهیم صرف آرام کردن دانش آموزان و جلب اعتماد آن ها به دلیل مسمومیت مدارس کنیم. بنابراین طی سال جاری نه تنها از پرورش و امور تربیتی باز مانده ایم بلکه آموزش نیز در حد همان آموزشی بود که طی چند سال اخیر از طریق فضای مجازی ارایه می شد.
نمی‌توان کاستی‌های تربیتی و پرورشی را جبران کرد
این کارشناس آموزشی با بیان اینکه پس از تعطیلات نوروز برنامه مدارس به روال عادی سال های قبل از شیوع کرونا برگشته است، می افزاید: اکنون فشار زیادی بر دانش آموزان و معلمان است و تلاش می شود طی مدت باقیمانده بتوان کاستی های آموزشی قبل از عید را جبران کنند، اما واقعیت این است که طی مدت باقیمانده از سال تحصیلی نمی توان کاستی های پرورشی و تربیتی را جبران کرد و باید تمهیداتی از سوی آموزش و پرورش برای جبران این مهم اندیشیده شود.
وی در خصوص افزایش آسیب های اجتماعی در مدارس نیز می گوید: متاسفانه آسیب های اجتماعی در جامعه افزایش یافته است و مدارس یکی از زیرمجموعه های نظام اجتماعی کشور است. به طوری که هر رفتار نابهنجاری که در جامعه اتفاق می افتد در مدارس نیز با شدت و ضعف متفاوت مشاهده می شود. زیرا دختر یا پسر آسیب دیده جامعه ممکن است دانش آموز باشد تنها با این تفاوت که خارج از مدرسه شهروند آسیب دیده محسوب می شوند، اما با ورود به مدرسه به عنوان دانش آموز آسیب دیده شناسایی می شوند و فقط نقش آن ها تغییر می کند و در واقع از یک نظام اجتماعی وارد نظام آموزشی می شوند. بنابراین اگر بخواهیم آسیب های اجتماعی مدارس را ریشه یابی کنیم، به طور حتم ریشه آن در جامعه است اما با توجه به اینکه نظام کنترل رفتار در مدارس دقیق تر است زنگ خطر این آسیب ها در مدارس زودتر به صدا در آمده است.
مغفول ماندن آموزش غیر مستقیم در ایام کرونا
اسماعیل جعفری؛ هنرآموز رشته مکانیک یکی از مناطق محروم استان قزوین نیز در گفت و گو با ما می گوید: نخستین تاثیر منفی شیوع کرونا برای مدارس دورشدن دانش آموزان از محیط آموزشی بود که ارتباط گیری دانش آموزان را در شروع پایه های مختلف با مشکل مواجه کرد. به طوری که دانش آموزان پایه های اول دبستان، پایه اول متوسطه اول و پایه اول متوسطه دوم و هنرستانی ها به طور کلی در این زمینه با مشکل مواجه بودند و از آنجا که آموزش در هنرستان ها به صورت گروهی و تیمی انجام می شود، با مجازی شدن آموزش ها این ارتباطات به حداقل ممکن رسید و با توجه به اینکه بخشی از آموزش در همه مقاطع تحصیلی توسط همسالان به صورت غیر مستقیم اتفاق می افتد متاسفانه این بخش مغفول ماند.
وی ادامه می دهد: آسیب بعدی استفاده زود هنگام دانش آموزان از فضای مجازی بود که موجب وابستگی شدید آن ها به گوشی تلفن همراه، تبلت یا دیگر ابزار ارتباط مجازی شد. به طوری که هم اکنون نیز به رغم حضوری شدن کلاس ها، برخی دانش آموزان در کلاس درس از گوشی تلفن همراه استفاده می کنند که متاسفانه با توجه به اینکه آیین نامه ای برای ممنوعیت استفاده دانش آموزان در کلاس ها از گوشی تلفن همراه تدوین نشده است، برخی دانش آموزان هنگام تدریس دبیر، هنر آموز یا آموزگار سرگرم بازی با گوشی همراه خود و یا استفاده از آن هستند که این مسئله موجب چالش هایی در کلاس درس می شود و ضرورت دارد آموزش و پرورش آیین نامه ای برای این مشکل تدوین و به مدارس ابلاغ کند.
آیین نامه هایی که دست متولیان تعلیم و تربیت را بسته است
وی با اشاره به افزایش آسیب های اجتماعی طی سال های اخیر در مدارس می گوید: طی سال های اخیر کوچکترین تذکر مدیر، معاون و دبیر یا آموزگار به دانش آموزان موجب حواشی متعددی شده که در پی آن آموزش و پرورش آیین نامه هایی در خصوص این موضوع به مدارس ابلاغ کرده است که این آیین نامه ها موجب شده معلم ها از ورود به ناهنجاری های اخلاقی و رفتاری دانش آموزان خودداری می کنند. برای مثال در برخی مواقع دبیر یا آموزگار بویژه در دبیرستان ها و هنرستان های پسرانه با عبور از کنار برخی از دانش آموزان متوجه بوی دخانیات می شود و دانش آموز نیز از این موضوع احساس شرمندگی نمی کند. ضمن آنکه به دلیل کمبود نیروی انسانی در آموزش و پرورش، نیروهای اداری مدارس کاهش یافته و اغلب مدارس با دارا بودن ۱۵۰ دانش آموز با یک معاون اداره می شوند و نظارت بر دانش آموزان ۵۰ درصد کاهش یافته است و یک معاون نمی تواند در زمان تفریح هم به کلاس های درس و حیاط مدرسه و هم به سرویس های بهداشتی سرکشی کند و این احتمال وجود دارد که در گوشه و کنار مدرسه دانش آموزانی دخانیات مصرف کنند و مورد دیگری که موجب تشدید این آسیب در مدارس شده، بدبینی اولیایی که فرزندان آن ها ناهنجاری اخلاقی و رفتاری دارند به مدرسه است. به طوری که بارها از اولیای این دانش آموزان دعوت شده تا آن ها را در جریان ناهنجاری های فرزندشان قرار دهیم، اما متاسفانه در بیشتر موارد با موضع گیری های شدید این والدین مواجه شدیم که در نهایت کار به اداره کشیده و دلسوزی این آموزگاران به ضرر آن ها تمام شده است و همین عوامل موجب افزایش آسیب های اجتماعی در مدارس می شود. به عنوان نمونه برخی از آیین نامه ها دبیران و آموزگاران را به مدارای بیشتر با دانش آموزان دارای ناهنجاری های اخلاقی و رفتاری سفارش می کند، درحالی که در برخی مواقع مماشات با این قبیل رفتارها موجب افزایش یا گسترش بیشتر آن رفتار می شود که نه تنها فرصت پیشگیری از بروز آسیب اجتماعی در مدارس را می گیرد بلکه روی دیگر دانش آموزان نیز تاثیر منفی می گذارد.
حذف ۲تریلیون ساعت آموزش حضوری
عباس فرجی، مشاور آموزش و پرورش با اشاره به افزایش ناهنجاری‌های رفتاری در مدارس به ما می‌گوید: براساس آمار اعلام شده از سوی سازمان ملل، طی دوسال برگزاری کلاس‌های مجازی ۲تریلیون ساعت آموزش حضوری از دانش‌آموزان حذف شده که رقم بسیار قابل ملاحظه‌ای است و همین موضوع موجب بروز اختلال جدی در روابط بین فردی دانش‌آموزان شده است، زیرا دانش‌آموزان ارتباط خود را با دوستان، معلمان و همچنین جامعه قطع کرده بودند که این موضوع در مقطع ابتدایی می‌تواند آسیب‌های دائمی برای بعضی از دانش‌آموزان به همراه داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: شواهد بسیاری نشان می‌دهد در تعداد زیادی از مدارس کشورهای مختلف پس از فروکش کرونا دانش‌آموزان به مدارس بازنگشته و ترک تحصیل کرده‌اند که این رقم در دانش‌آموزان دختر بسیار بیشتر است.
فرجی ادامه می‌دهد: نتایج تحقیقی که در ۳۲ کشور انجام شده نشان می‌دهد دانش‌آموزان کلاس هشتم درصد قابل توجهی از مهارت‌های خواندن خود را از دست داده و این وضعیت در دانش‌آموزان پایه اول نشان می‌دهد دست‌کم ۵۰درصد این دانش‌آموزان مهارت‌های محاسباتی لازم را کسب نکرده‌اند که متأسفانه رقم چشمگیری است و این اعداد و ارقام در رده سنی دبستان می‌تواند آسیب‌های دائمی و جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
در ایران براساس آخرین آماری که از سوی یوسف نوری، وزیر وقت آموزش و پرورش اعلام شده، ۴۰هزار دانش‌آموز پس از فروکش کرونا و بازگشایی مدارس به مدرسه بازنگشتند که بخش قابل توجهی از این دانش‌آموزان، دختر هستند و احتمال بازگشت دانش‌آموزان دختر به مدارس تقریباً صفر است. همچنین براساس همین آمار شاهد رشد دو برابری در آسیب‌های اجتماعی در مدارس هستیم. نکته دیگری که نوری به آن اشاره کرده، گرایش دانش‌آموزان به مدارس بین‌الملل است. در نتیجه ما نظارت دقیقی روی تعدادی از دانش‌آموزان نخواهیم داشت چرا که براساس برنامه‌های آموزشی کشور رشد نخواهند کرد و این مسئله می‌تواند در آینده برای ما دردسرهای زیادی به‌وجود آورد.
افزایش پرخاشگری و اُفت تحصیلی شدید
وی با اشاره به اینکه ناهنجاری‌های رفتاری دانش‌آموزان در سال‌های پس از کووید۱۹ در مقایسه با پیش از آن افزایش یافته، می‌گوید: شیوع کرونا در همه کشورها موجب استفاده زودهنگام دانش‌آموزان از فضای مجازی شد و همین مسئله آسیب‌های اجتماعی متعددی را به گروه سنی دانش‌آموزی تحمیل کرد. اکنون طیف گسترده‌ای از آسیب‌ها در مدارس مشاهده می‌شود که فراوانی آن‌ها تعجب‌برانگیز است؛ از اختلال خواب، افسردگی، اضطراب، وسواس، هراس و اختلالات ارتباطی تا بی‌انگیزگی، پرخاشگری، فرار از مدرسه، وسواس و اعتیاد. به‌طور مشخص‌تر آنچه بیش از همه در کلینیک‌های روان‌شناختی مطرح می‌شود، افت تحصیلی است که تعداد زیادی از اولیای دانش‌آموزان درباره آن ابراز نگرانی می‌کنند و توسط همکاران آموزشی به مراکز مشاوره ارجاع داده می‌شوند. بی‌انگیزگی دانش‌آموزان عامل اصلی افت تحصیلی آن‌هاست که موجب نارضایتی معلمان از این وضعیت شده و این یکی از شایع‌ترین گزارش‌هایی است که این روزها از سوی همکاران آموزشی شنیده‌ایم.
به گفته وی، نمودارهای بدست آمده از تحقیقات نشان می‌دهد دانش‌آموزان در درس‌های ریاضی و علوم بیشتر از دیگر درس‌ها دچار افت تحصیلی شده‌اند که دلیل آن نبود امکانات آموزشی لازم در دوران کرونا بوده و موجب تحمیل این وضعیت به دانش‌آموزان شده است. البته این آسیب‌ها و ناهنجاری‌ها از مدرسه‌ای به مدرسه دیگر متفاوت است. به عنوان نمونه میزان آسیب‌های اجتماعی در مدارس غیردولتی کمتر از مدارس دولتی است به این دلیل که فاصله‌گذاری‌های اجتماعی در مدارس غیردولتی قابل اجرا بوده و برخی از این مدارس در دوران کرونا به صورت حضوری برگزار شده و دانش‌آموزان از آموزش حضوری بهره‌مند بوده‌اند. در حالی که مدارس دولتی چنین امکاناتی را ندارند و در عمل مدارس تعطیل بوده است. ضمن آنکه نحوه آموزش مجازی نیز در مدارس دولتی با مدارس غیردولتی متفاوت بود. به‌طوری که دانش‌آموزان مدارس غیردولتی از فضاهای مختلفی برای آموزش بهره‌مند بودند، اما دانش‌آموزان مدارس دولتی مجبور بودند آموزش‌ها را از طریق شبکه شاد دنبال کنند و ما می‌دانیم شاد محدودیت‌ها و مشکلات زیادی داشت که پهنای باند و اینترنت هم مزید بر علت شده بود و مجموع این عوامل موجب افت تحصیلی آن‌ها شده است. به این ترتیب یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌های وارد شده از کووید۱۹ به آموزش و پرورش، عمیق‌تر کردن شکاف بی‌عدالتی آموزشی بود. در ایران رشد آسیب‌های اجتماعی در مدارس مناطق محروم، بیشتر از مدارس مناطقی بوده که سهم بیشتری از عدالت آموزشی داشته‌اند. بنابراین اگر آموزش و پرورش بخواهد وضعیت موجود را ترمیم کند باید دانش‌آموزانی که در دوران کرونا دچار آسیب شده‌اند به‌ویژه دانش‌آموزان مناطق محروم و کم‌برخوردار را زیر پوشش خدمات روان‌شناختی قرار دهد تا به عدالت آموزشی نزدیک‌تر شویم.
خالی بودن دست مدارس از نیروی انسانی متخصص
ناصر کوهستانی، یکی از مدیران بازنشسته آموزش و پرورش با بیان اینکه ناهنجاری‌های رفتاری و آسیب‌های اجتماعی متعددی از سال‌ها پیش در مدارس وجود داشته، اما در دوران پساکرونا به طور چشمگیری افزایش یافته، می‌گوید: با توجه به اینکه پیشگیری از ناهنجاری‌های رفتاری مهمترین رسالت نظام تعلیم و تربیت است، از مدارس انتظار می‌رود در کنار آموزش، از بروز آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کنند، اما متأسفانه در سال‌های اخیر به دلیل کمبود نیروی انسانی در این حوزه دچار ضعف اساسی شده که شیوع کرونا و ورود زودهنگام دانش‌آموزان به فضای مجازی به گسترش آسیب‌ها دامن زده است. این کمبودها در حوزه نیروهای متخصص تربیت بدنی، پرورشی، بهداشت و روان‌شناسی بسیار مشهود است و دست مدارس را برای پیشگیری از وقوع آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه در دوره اول و دوم متوسطه که دانش‌آموزان ما در مرحله بلوغ قرار دارند و دوره حساس رشد را طی می‌کنند، خالی گذاشته است.
این پژوهشگر حوزه آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ما می‌افزاید: آسیب اجتماعی به‌طور کم و زیاد در سطح جامعه وجود دارد و نه تنها آموزش و پرورش بلکه همه نهادها ازجمله صدا و سیما، وزارت ارشاد، تبلیغات اسلامی و حتی وزارت کشور در حوزه فرهنگ‌سازی کاهش آسیب‌های اجتماعی مسئولیت دارند.
مدیر پیشین آموزش و پرورش منطقه ۲ تهران با تأکید بر نقش خانواده به عنوان یکی از تأثیرگذارترین نهادها در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی اضافه می‌کند: به‌طور حتم آموزش و پرورش توان پیشگیری از همه آسیب‌های اجتماعی در جمعیت دانش‌آموزی را ندارد، اما می‌تواند با آموزش و ارتقای سطح دانش خانواده از بخش قابل توجهی از آسیب‌های اجتماعی پیشگیری کند که این مهم کم‌هزینه‌ترین و بهترین راهکار برای جلوگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی است.
کوهستانی ضمن تأیید افزایش آسیب‌های اجتماعی در دوران پساکرونا می‌گوید: با شیوع کرونا و تعطیلی ناگهانی مدارس، دانش‌آموزان سه سال از پرورش و تربیت محروم ماندند. به همین دلیل در دوران پساکرونا علاوه بر افت تحصیلی شدید دچار بروز ناهنجاری‌های رفتاری متعددی با شدت و ضعف متفاوت در جمعیت دانش‌آموزی هستیم که شایع‌ترین این آسیب‌ها پرخاشگری و بدزبانی است. ضرورت دارد وزارت آموزش و پرورش از هم اکنون با تعریف ماده درسی پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، برای رفع این معضلات چاره‌اندیشی کند زیرا همان‌گونه که دانش‌آموزان ما نیازمند کسب مهارت در حوزه علوم، ریاضی، معارف دینی و سایر دروس هستند باید در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی نیز درس‌هایی مانند آموزش مهارت‌های زندگی و آموزش سواد رسانه برای استفاده درست از فضای مجازی داشته باشند و مهارت‌های لازم در این حوزه‌ها را کسب کنند.
نظر شما